Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. ULUSLARARASI KÜLTÜR VE MEDENİYET KONGRESİ, Mardin, Türkiye, 20 - 22 Nisan 2018, ss.129
Özet
Çevresini
ve çevresindekileri tanımaya, anlamlandırmaya çalışan insanoğlu, karşılaştığı
şeyleri birbirinden ayırmanın en kolay ya da temel yolu olarak onları
adlandırma işini seçer. Kullanım amacı, görevi ve özelliklerine göre bir
nesneyi veya bir yerleşim yerini adlandırmanın altında yatan gerekçe, bizi, insanoğlunun
eşya veya hadise karşısındaki tutumuna, dolayısıyla adlandırma ihtiyacına
götüren en net yoldur. Bir dil faaliyeti olan adlandırmanın incelenmesi işinde
dil bilimi, tarih, coğrafya, folklor, arkeoloji, paleografya, etnografya,
teoloji gibi disiplinlerin zaman zaman kesiştiği görülür. Yer adları ve yer
adlarının tarihî seyri mevzubahis olduğunda başvurulan temel disiplinler -dil
biliminin dalları olan- ad bilimi (onomastik), yer adı bilimi (toponimi) ve
köken bilimidir (etimoloji).
Göç,
savaş, salgın, eğitim, ticaret gibi kuvvetli gerekçelerle çevre değişikliği
yapan veya böyle bir değişikliği yapmaya mecbur bırakılan insanoğlu, dilinin
katmanlaşmasına farkında olmadan zemin hazırlar. Çevre değişikliği esnasında
veya sonrasında karşılaşılan başat kültür ve ögeleri, etkileşimde bulunduğu
dilin veya dillerin sesletim sisteminde, sözcük biçiminde ve sözcük
anlamlarında bazı değişikliklerin oluşmasına sebep olabilir.
Tarihin
takip edilebilen erken dönemlerinden bu yana pek çok medeniyete, kültüre, ideolojiye
ev sahipliği yapan Mardin ve havalisi, derin bir etnografik geçmişe sahip; dil
etkileşimi başta olmak üzere her türlü sosyo-kültürel etkileşimin yoğun bir
şekilde cereyan ettiği bir bölgedir. Bundan dolayı Mardin ve bölgesinin yer
adlarının tarihî gelişimi, yer adlarındaki sesletim ve biçim değişiklikleri
Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleriyle sınırlandırılarak ilçe statüsündeki yerler bu
çalışmaya malzeme edilmiştir. Mardin ve havalisi, Mezopotamya coğrafyasının en
kadim yerleşim yerlerinden biri olduğundan ve çok milletli kültür ögelerini
barındırdığından dolayı yer adlarının köken bilimi açısından incelenmesi;
çalışmanın sadece Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleriyle sınırlandırılması uygun
görülmüştür.
Çalışmanın
ortaya çıkmasında herhangi bir sözlü kültür derlemesi yapılmamıştır. Kayda
geçmiş yazı dili kullanılarak yer adlarının kökeni üzerindeki genel kanaat
belirtilmiştir. Bölgenin yer adlarının ait olduğu dildeki (Türkçe, Süryanice, Kürtçe,
Arapça, Ermenice, Aramice) kökeni ve karşılığı verilirken devlet kayıtları,
arşiv belgeleri, sözlükler, Mardin ve ilçeleriyle ilgili yayımlanmış çalışmalar
ve daha önce yapılmış yer adları çalışmalarından istifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Mardin ve
İlçeleri, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi, Yer Adları, Yer Adları Değişikliği, Köken
Bilimi.