ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARI İLE TANIKLANABİLEN ESKİ TÜRKÇE HAPAXLAR

Sağır C.

XV. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU, Sakarya, Türkiye, 19 - 21 Ekim 2023, ss.690-702

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Sakarya
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.690-702
  • Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Hapax legomenon terimi, bir korpusta ya da edebî bir eserde ‘yalnızca bir kez geçen bir sözcük veya ifade’ olarak tanımlanmaktadır. Sir Gerard Clauson’un, XIII. yüzyıl öncesi döneme ait tarihî Türkçe metinlerin söz varlığını derlediği An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish adlı etimolojik sözlüğünde hap. leg. ‘yalnızca bir kez geçen’ kısaltmasıyla yer alan birçok sözcük bulunmaktadır. Clauson’un yanı sıra Marcel Erdal’ın Eski Türkçede söz yapımını ayrıntılı olarak ele aldığı Old Turkic Word Formation adlı çalışmasında da bu türden sözcüklere yer verdiği görülmektedir. Bu çalışma, Clauson ve Erdal’ın çalışmalarındaki Eski Türkçe dönemine ait hapax legomenonları çağdaş Türk yazı dilleri ve Türkiye Türkçesi ağızları ile karşılaştırmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu karşılaştırma ünsüzle başlayan sözcükler ile sınırlandırılmıştır. Çalışmada ele alınacak Eski Türkçe hapaxlar karıg, kemrüş-, kirgin, kişilen-, kopuş-, meŋle-, savruk-, savruş-, sökit- I, taşıt- I, tizle-, tizlet-, tomruş-, töşeklik, tuşagu, yanlık ve yuğrum sözcükleridir. Araştırmanın sonucunda hapax olarak belirtilen bu sözcükler, Türkiye Türkçesi ağızlarında ve/veya çağdaş Türk yazı dillerinden en az birinde tespit edilmiş ve toplamda 17 sözcük hapax olma niteliğini yitirmiştir.

The term hapax legomenon is defined as ‘a word or phrase that occurs only once’ in a corpus or literary work. Sir Gerard Clauson, in his etymological dictionary called An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, in which he compiled the vocabulary of historical Turkish texts from the period before the XIIIth century, there are many words with the abbreviation hap. leg. ‘occurring only once’. In addition to Clauson, Marcel Erdal's work called Old Turkic Word Formation, which deals with word formation in Old Turkic in detail, also includes such words. This study aims to compare the Old Turkic hapax legomenons of the Old Turkic period in Clauson and Erdal’s works with contemporary Turkic written languages and Turkey Turkish dialects. This comparison is limited to words beginning with a consonant. The Old Turkic hapaxes that will be dealt with here are karıg, kemrüş-, kirgin, kişilen-, kopuş-, meŋle- , savruk-, savruş-, sökit- I, taşıt- I, tizle-, tizlet-, tomruş-, töşeklik, tuşagu, yanlık and yuğrum. As a result of the research, these words, which were identified as hapax, were found in Turkey Turkish dialects and/or at least one of the contemporary Turkic written languages, and totally 17 words have lost the characteristic of being hapaxes.