Akademik Veri Yönetim Sistemi
Kadim Değerlerden Modern Yaklaşımlara Türk Dünyasında Kadın ve Aile, Erzincan, Türkiye, 24 - 25 Kasım 2025, ss.1-19, (Tam Metin Bildiri)
Türk dilinin sözlü geçmişi Sümerce tabletlerdeki alıntı sözcüklere dayanırken, yazılı geçmişi Eski Türk
Yazıtlarıyla başlar. Türk harfli ilk metin olan Çoyr yazıtı, Eski Türkçe döneminin başlangıcını oluşturur. Köktürk
dönemi metinleri taşlara kazınmış olup metinlerde kullanılan alfabe ise Köktürk harfleri veya Orhun alfabesi
olarak adlandırılır. Orhun Türkçesi, 552-744 yıllarında Köktürk Kağanlığı döneminde kullanılan yazılı ve sözlü
dilin adıdır. Kağanlar ve devlet büyükleri için dikilen, kalıcı olacağına inanılan anıt taşlara “bengü taş” denmiş ve
bu yazıtlar Türk tarihinin temel kaynakları hâline gelmiştir.
Köktürk Yazıtları içinde en kapsamlı ve bilimsel açıdan en çok incelenenler Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk
yazıtıdır. Bu metinlerde hükümdarların savaşları, siyasi başarıları, halka yönelik öğütleri, toplumun töresi, inanç
sistemi ve günlük yaşamı gibi konular yer alır. Ayrıca kahramanlık, vefa ve yas temaları da önemli bir yer tutar.
Bu çalışma, eski Türk toplumunda kadına verilen değeri ele almıştır. İnceleme işlemi eski Türkçe dönemi
eserlerindeki kadını karşılayan pek çok sözcük, bu sözcüklerin Tonyukuk yazıtındaki kullanımı ve Kapgan
Kağan’ın eşine karşı sergilemiş olduğu bir davranışı üzerinden yapılmıştır. Kırgız seferi dönüşünde On Ok ve
Çinlilerin desteğini alan Türgiş Kağanlığı tehlikesine rağmen Kapgan Kağan seferi durdurmuş ve ordusunu
Altaylarda bekleterek eşinin yoğ töreni için karargâhtan ayrılıp evine dönmüştür. Bu tutum, bir kağanın eşine karşı
son görevini yerine getirmeyi öncelediğini ve eski Türk toplumunda sosyal yapı, töre ve kültürel değerler
çerçevesinde kadına büyük ehemmiyet verildiğini ortaya koymaktadır.
While the oral history of the Turkish language is based on loanwords in Sumerian tablets, its written history begins
with the Old Turkic Inscriptions. The Çoyr inscription, which is the first text written with Turkic letters, marks the
beginning of the Old Turkic period. The Köktürk period texts were engraved on stone, and the alphabet used in
these texts is called the Köktürk letters or the Orkhon alphabet. Orkhon Turkic is the name of the written and
spoken language used during the Köktürk Khaganate period between the years 552 and 744. Monumental stones
erected for the Khagans and state dignitaries, which were believed to be permanent, were called ‘bengü taş’ (eternal
stones) and these inscriptions have become the fundamental sources of Turkish history.
The most comprehensive and scientifically studied among the Köktürk Inscriptions are the Kül Tigin, Bilge Kağan,
and Tonyukuk inscriptions. These texts cover subjects such as the rulers' wars, political successes, advice to the
people, the customs of the society, the belief system, and daily life. Furthermore, the themes of heroism, loyalty,
and mourning also hold an important place.
This study examined the value given to women in ancient Turkic society. The examination was conducted through
the many words corresponding to 'woman' in Old Turkic period works, the usage of these words in the Tonyukuk
inscription, and a behavior displayed by Kapgan Kağan towards his wife. Despite the threat of the Türgesh
Khaganate, which had the support of the On Ok and the Chinese upon his return from the Kyrgyz expedition,
Kapgan Khagan halted the expedition and, by keeping his army waiting in the Altay Mountains, left the
headquarters and returned home for his wife's yoğ ceremony. This attitude demonstrates that a khagan prioritized
fulfilling his final duty to his wife and reveals the great importance given to women within the framework of the
social structure, traditional law and cultural values of ancient Turkic society.