Akademik Veri Yönetim Sistemi
Turkish Studies - Social Sciences , cilt.16, sa.6, ss.2157-2170, 2021 (Hakemli Dergi)
Öz: Toplumların en temel öğelerin başında gelen aile, akrabalık ilişkileri ile birbirlerine bağlanan bireylerin
oluşturduğu en küçük sosyal topluluktur. Eski Türk toplumlarında aile, babaerkil bir düzende, tek eşli ve küçük
aile tipinde oluşmuştur. Türk erkekleri eşlerini seçerken genelde kendi kabilelerinden değil de yabancı
kabilelerden (egzogami) seçerdi. Aynı zamanda bir diğer evlilik türü olan “leviratus” (amcası veya ağabeyi
ölen bir erkeğin, yengesiyle evlenme geleneği) evlilik de bulunmaktadır. Türklerdeki levirat evliliği ile diğer
toplumlardaki “levirat” uygulamaları arasındaki fark ise erkek çocukların babaları öldükten sonra üvey anneleri
ile de evlenebilmeleridir. Ayrıca dul kalan amca ya da kuzen eşi ile evlilik yapmak gibi uygulamalar da
mevcuttur. Türklerde ağabeyin karısı sorumluluklar çerçevesinde mirastır. Diğer bir ifade ile erkeğe miras
olarak düşen yengedir, gelin değildir.
Levirat evlikler, Türk devletlerinin bir politikası olup akrabalık tesis etmek suretiyle bölgede hâkim/güç
konumuna gelmelerini sağlamıştır. Çünkü daha önceki Türk devletlerinde de evlenilecek kadın siyasi bir çıkara
hizmet etmek amacıyla seçilmiştir. Eşinin vefatıyla devlet düzeninin bozulmasının önüne geçilip, kadının kendi ailesinin yanına dönmesine izin verilmeyip hanedan içinden yeniden evlendirilerek devlet düzeninin devam
etmesi sağlanmıştır. Bu gelenek konar-göçer hayatı yaşayan tüm Türk boylarında Kazaklarda, Türkmenlerde,
Özbeklerde, Kırgızlarda, Karakalpaklarda… vd. görülen bir gelenektir.
Bu çalışmada Türk tarihinde görülen siyasi amaçlarla yapılan evliliklerden biri olan levirat evliliklerin Türk
töresindeki yeri üzerinde durarak tarihsel süreçte yapılmış levirat evliliklerden örnekler verilerek bu evlilklere
yönelik değerlendirme yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Türk, Töre, Aile, Miras, Levirat