Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sa.39-40, ss.1-25, 2019 (Hakemli Dergi)
Özet
Fahreddîn-i Irakî, Horasan tasavvuf mektebinin aşk ve melâmet ile Ekberî geleneğin vahdet-i vücûd fikrini meczeden bir sûfî-şâirdir. Tasavvufî görüşlerini çoğunlukla şiir dilini kullanarak ifade eden Irâkî’nin, bu konuda kendinden önceki
geleneğe bağlı olarak irfânî Fars şiirinden, onun mecaz ve sembollerinden fazlasıyla istifade ettiği görülmektedir. Şiirlerinde melâmetî edebiyatın neredeyse
bütün unsurlarını kullanan Irâkî, aynı zamanda kullandığı sembolik kavramların gerçekte hangi tasavvufî hakikate karşılık geldiğini izah eden küçük bir
risâle de kaleme almıştır. Türk-İslam Edebiyatı’nın teşekkülüne şekil ve muhteva yönünden tesir eden önemli bir sûfî-şâir olan Irâkî’nin tasavvufî dünyasının
anlaşılması ve şiirlerindeki melâmete dair sembolik dili anlamlandırma çabası
bu çalışmanın asıl hedefidir. Bu bağlamda tasavvufî tecrübe ve bilgiyi teknik
terimlerden ziyade irfânî şiirin kendine has mefhumlarıyla anlatan Irâkî’nin;
aşk, şarap, sâkî, meyhâne, harâbat, rind, kalender vb. kavramlara yüklediği
tasavvufî anlamların tahlili önem arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Irâkî, melâmet, kalender, aşk, şarap, meyhâne, vahdet, tecellî
Fakhr al-Dīn al-‘Irāqī is a Sufi-poet who combines the love and malāma (blame) of
the Sufi school of Khorasan and the idea of wahdat al-wujūd (unity of existence) of
the Akbarī tradition. Al-‘Irāqī expresses his Sufi views mostly by using the language
of poetry and following the tradition prior to him in this regard. He benefits abundantly from the gnostic Persian poetry, from its metaphors and symbols. Having
employed almost all elements of the Malāmatī literature in his poems, al-‘Irāqī also
wrote a short treatise to explain the meanings of these symbolic concepts. Al-‘Irāqī
is a prominent Sufi-poet who had a decisive posthumous impact on the formation
of the Turkish-Islamic literature in terms of its forms and contents. This article aims
primarily to explain his understanding of Sufism along with the symbolic language he
uses with respect to the malāma. In this context, al-‘Irāqī describes the Sufi path of
experience and knowledge through the concepts of gnostic poetry, instead of using
technical scholarly terms. This study focuses on the analysis of the meanings that he
attributes to the concepts such as love (‘ishq), drink (sharāb), cup-bearer (sāqī), tavern
(may-khāna), ruins (kharabāt), jolly (rind), unconventional Sufi (qalandar), etc.
Key Words: al-‘Irāqī, malāma, qalandar, love, drink, tavern, unity