4. ULUSLARARASI ERCİYES BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR KONGRESİ, Kayseri, Turkey, 16 - 17 October 2020, pp.219-226
Abstract
There are words those pronunciation changes partially or completely
under the influence of sound events. The job of determining their unity of
meaning, similarity or differentiation makes it necessary to travel to the
historical periods of the language and also to lean towards its contemporary
dialects. The search for words in the historical sources and etymological
dictionaries of the Turkish language is undoubtedly closely related to today’s
accent studies. Because one of the goals of accent researches is to determine
the updated boundaries of the accent map, which is a map of language in terms
of phonetic, semantic and etymological terms.
This study is about the word suyuk in Sariz/Avshar accent (in
Kayseri) meaning the roof trough of the earth house.
According to the dictionary of accent collections, in Anatolian
accents, suyuk is used in different meanings, such as; roof eaves (in Karkincak,
Egridir, Malatya, Gaziantep and its environs, Marash and its environs, Urfa,
Sariz, Adana) wall ridge, swell on the wall (in Shebinkarahisar, Diyarbakir,
Aghin, Nizip, Gaziantep, Efsus, Elbistan, Gurun), contemplation (in Devrek),
groove (in Othmaniye, Adana), eaves of the earth house (in Malatya). According
to the same dictionary, there are also sivik and sivink versions
of the word. Sivik means roof eaves (in Amasya, Erzindjan, Diyarbakir,
Elazigh, Sivas, Bor, Gavurdaghi, Adana), the ridge of the wall, the swell above
the wall (in Erzindjan, Diyarbakir, Urfa), the vine branches that surround the
garden wall (Malatya), the edge of the eaves and high walls (in Diyarbakir,
Malatya). Sivink means roof eaves (in Erzindjan, Gurun, Adana). Such
different uses in accents are remarkable or even interesting.
In the study, the use of the word in both historical and
contemporary Turkish dialects was examined. In the old Turkish period and in
Kipchak Turkish, there were varieties of suyuk < suguk < suñuk < suñek
< siñuk, which were used in the sense of bone.
Another word and again according to the same dictionary, it was
tried to clarify whether there is any interest between the word sıvık
and suyuk, which is encountered with its chirpy, juicy, loose (in Eymir,
Bozdoghan, Odemish, Manisa, Simav, Gallipoli, Kandira, Sunghurlu, Chavdarli, Shavshat,
Diyarbakir, Aghin, Arapkir, Pirincheshme, Malkara, Hayrabolu, Luleburghaz),
crazy, mindless, unbalanced (Bornova, Kirazli, Shavshat) meanings. This effort
is aimed at determining whether the word sub in the language of Kok Turks
period used in the Orkhon and Yenisei inscriptions, suw in the old
Uighur and Karahanli period, su in the Oghuz language and the language
of old the Anatolian Turkish period, su in Turkish language in Turkey, suy
in the Sariz/Avshar (in Kayseri) accent is related to the word sıvık.
The study also includes examples of the use of the word suyuk in an
avshar accent in a sentence through interviews with resource people.
Key
Words: Phonology, Compilation Dictionary, Accent Researches,
Turkish Accent in Turkey, Etymology.duvarların kıyıları” (Diyarbakır, Malatya) şeklinde... Sivink; “dam
saçağı” (Erzincan, Gürün, Adana) şeklinde kullanılmaktadır. Ağızlarda bu gibi farklı kullanımlar
dikkat çekicidir hatta düşündürücüdür.
Çalışmada gerek tarihî gerek çağdaş Türk lehçelerinde de kelimenin
kullanımı irdelenmiştir. Eski Türkçe döneminde ve Kıpçak Türkçesinde kemik
anlamında kullanılan süyük<sügük<süñük<süñek<siñük
çeşitlerine rastlanmıştır.
Bir başka kelime olan ve yine Derleme Sözlüğü’nde “cıvık, sulu,
gevşek” (Eymir, Bozdoğan, Ödemiş, Manisa, Simav, Gelibolu, Kandıra, Sungurlu,
Çavdarlı, Şavşat, Diyarbakır, Ağın, Arapkir, Pirinçeşme, Malkara, Hayrabolu,
Lüleburgaz), “deli, akılsız, dengesiz” (Bornova, Kirazlı, Şavşat) anlamlarıyla
karşılaşılan sıvık kelimesi ile süyükün herhangi bir ilgisinin
bulunup bulunmadığına da açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Bu çaba; Köktürkçe
döneminde sub, Eski Uygurca ve Karahanlı döneminde suw, Oğuzcada
ve Eski Anadolu Türkçesi döneminde su, Türkiye Türkçesinde su,
Sarız/Kayseri Avşar ağzında suy şeklinde geçen kelimenin sıvıkla
bağı olup olmadığını tespit etmeye yöneliktir.
Çalışma, kaynak kişilerle yapılan görüşmelerle Avşar ağzında süyük
kelimesinin cümle içinde kullanımına örnekler de içermektedir.
Anahtar
Kelimeler: Ses Bilgisi, Derleme Sözlüğü, Ağız
Araştırmaları, Türkiye Türkçesi Ağızları, Köken Bilimi.
Özet
Ses olaylarıyla sesletimde farklılaşan hatta tamamen başkalık gösteren
kelimeler vardır. Bunların anlam birliğini, benzerliğini veya farklılaşmasını
belirleme işi, dilin tarihî dönemlerine yolculuk etmeyi ve çağdaş lehçelerine
de eğilmeyi gerekli kılar. Türkçenin tarihî kaynaklarında ve etimolojik
sözlüklerinde kelime peşine düşmek, bugünün derleme çalışmalarını şüphesiz
yakından ilgilendirir. Zira ağız araştırmalarının amaçlarından biri de ses
bilgisel, anlam bilgisel ve etimolojik olarak dilin haritası olan ağız
atlasının güncellenen sınırlarını belirlemektir.
Bu çalışma, Sarız/Avşar ağzında (Kayseri) geçen ve “toprak dam
saçağı” veya “oluk” anlamlarına gelen süyük kelimesini konu alır.
Derleme Sözlüğü’ne göre Anadolu ağızlarında süyük; “dam saçağı” (Karkıncak,
Eğridir, Malatya, Gaziantep ve çevresi, Maraş ve çevresi, Urfa, Sarız, Adana), “duvar
sırtı, duvarın üstündeki kabartı” (Şebinkarahisar, Diyarbakır, Ağın,
Nizip, Gaziantep, Efsus, Elbistan, Gürün), “dalgınlık” (Devrek), “oluk” (Osmaniye,
Adana), “toprak damın saçakları” (Malatya) gibi farklı anlamlarda
kullanılır. Aynı sözlükte sivik ve sivink hâli de geçer. Sivik;
“dam saçağı” (Amasya, Erzincan, Diyarbakır, Elâzığ, Sivas, Bor,
Gâvurdağı, Adana), “duvar sırtı, duvarın üstündeki kabartı” (Erzincan,
Diyarbakır, Urfa), “bahçe duvarını saran asma dalları” (Malatya), “damların,
yüksek duvarların kıyıları” (Diyarbakır, Malatya) şeklinde... Sivink; “dam
saçağı” (Erzincan, Gürün, Adana) şeklinde kullanılmaktadır. Ağızlarda bu gibi farklı kullanımlar
dikkat çekicidir hatta düşündürücüdür.
Çalışmada gerek tarihî gerek çağdaş Türk lehçelerinde de kelimenin
kullanımı irdelenmiştir. Eski Türkçe döneminde ve Kıpçak Türkçesinde kemik
anlamında kullanılan süyük<sügük<süñük<süñek<siñük
çeşitlerine rastlanmıştır.
Bir başka kelime olan ve yine Derleme Sözlüğü’nde “cıvık, sulu,
gevşek” (Eymir, Bozdoğan, Ödemiş, Manisa, Simav, Gelibolu, Kandıra, Sungurlu,
Çavdarlı, Şavşat, Diyarbakır, Ağın, Arapkir, Pirinçeşme, Malkara, Hayrabolu,
Lüleburgaz), “deli, akılsız, dengesiz” (Bornova, Kirazlı, Şavşat) anlamlarıyla
karşılaşılan sıvık kelimesi ile süyükün herhangi bir ilgisinin
bulunup bulunmadığına da açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Bu çaba; Köktürkçe
döneminde sub, Eski Uygurca ve Karahanlı döneminde suw, Oğuzcada
ve Eski Anadolu Türkçesi döneminde su, Türkiye Türkçesinde su,
Sarız/Kayseri Avşar ağzında suy şeklinde geçen kelimenin sıvıkla
bağı olup olmadığını tespit etmeye yöneliktir.
Çalışma, kaynak kişilerle yapılan görüşmelerle Avşar ağzında süyük
kelimesinin cümle içinde kullanımına örnekler de içermektedir.
Anahtar
Kelimeler: Ses Bilgisi, Derleme Sözlüğü, Ağız
Araştırmaları, Türkiye Türkçesi Ağızları, Köken Bilimi.