Akademik Veri Yönetim Sistemi
I. ULUSLARARASI II. ULUSAL SAĞLIK BİLİMLERİ KONGRESİ, İstanbul, Türkiye, 6 - 07 Mayıs 2025, ss.936-938, (Özet Bildiri)
Bu çalışmanın temel amacı, MINT ülkelerinde (Meksika, Endonezya, Nijerya ve Türkiye) bebek ölümlerinin genel seyrini incelemek ve gelecekteki olası değişimleri öngörmektir. Bu amaca ulaşmak için Dünya Bankası’nın 1975-2022 yıllarına ait bebek ölüm hızı (100 binde) verileri dikkate alınmıştır. Verilerin analizinde, zaman serisi analizlerinde yaygın olarak kullanılan ve literatürde Box-Jenkins yöntemi olarak da bilinen ARIMA (Autoregressive Integrated Moving Average) modeli kullanılmıştır. Analizler, RStudio ortamında “tseries” ve “forecast” paketleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bebek ölüm hızlarının durağanlıkları değerlendirildiğinde, Nijerya’da birinci dereceden, diğer ülkelerde ikinci dereceden fark alma işlemi sonrasında söz konusu verilerin durağan hale geldiği belirlenmiştir. Analizler için uygun AR ve MA modellerinin seçiminde ise Akaike Bilgi Kriteri (AIC) ve Bayesyan Bilgi Kriteri (BIC) kullanılmış ve hata terimlerinin en düşük olduğu modeller belirlenmiştir. Bu doğrultuda, Meksika için ARIMA (1,2,2), Endonezya için ARIMA (0,2,2), Nijerya için ARIMA (2,1,1, sabit) ve Türkiye için ARIMA (1,2,2) modelleri en uygun tahminleme modelleri olarak tespit edilmiştir. Tüm modellerde AR ve MA terimlerinin bebek ölümleri üzerindeki trend üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür (p<0,05). Ayrıca, modellerin geçmiş veriler üzerindeki tahmin başarısı %90'ın üzerindedir ve hata terimlerinin rassal bir dağılım gösterdiği belirlenmiştir (Ljung-Box p>0,05). Analiz sonuçları, MINT ülkelerinde (Türkiye hariç) bebek ölümlerinde belirgin bir azalma beklenirken, en büyük düşüşün Meksika’da gerçekleşeceğini göstermektedir. Meksika’da, 2022 yılında 100 binde 11,0 olan bebek ölümlerinin, 2030’da 8,6’ya, 2035’te 6,2’ye ve 2045’te 2,27’ye gerilemesi beklenmektedir. Nijerya ve Endonezya’da da benzer bir düşüş öngörülmekte olup, 2045 yılında bebek ölümlerinin 2022’ye kıyasla %40 ila %50 oranında azalacağı tahmin edilmektedir. Endonezya’da ise 2022 itibariyle 18,10 olan bebek ölümlerinin 2045’te 100 binde 4,47’ye kadar gerilemesi beklenirken, Nijerya’da bu oranın 2030’da 52,2’ye ve 2045’te 30’un altına düşmesi öngörülmektedir. Türkiye için ise diğer MINT ülkelerinin aksine bebek ölümlerinde sınırlı bir artış beklenmektedir. 2022’de 100 binde 8,3 olan bebek ölüm hızlarının 2030’a kadar 7,45’e düşmesi öngörülse de sonraki yıllarda tekrar artarak 2040 sonrasında 100 binde 8,2’yi aşması ve 2045’te 8,89’a ulaşması beklenmektedir. Bu artış trendi göz önüne alındığında, Türkiye’de anne ve bebek sağlığı hizmetlerinin güçlendirilmesi, perinatal bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve sosyoekonomik eşitsizlikleri azaltmaya yönelik politikaların önceliklendirilmesi önem arz etmektedir. Ayrıca, sağlık çalışanlarının eğitimi ve neonatal yoğun bakım hizmetlerine erişimin artırılması, bebek ölümlerinin azaltılmasına katkı sağlayabilecek stratejiler arasında yer almaktadır. Diğer yandan, MINT ülkelerinde bebek ölümlerinde genel bir azalma beklenmesine rağmen, Nijerya ve Endonezya’da bu oranların hala yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum, ilgili ülkelerin sağlık altyapısını geliştirme ve temel sağlık hizmetlerine erişimi artırma yönünde daha fazla çaba göstermesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu çalışma, bebek ölümlerinin gelecekteki eğilimlerine dair önemli öngörüler sunarak, ülkelerin sağlık politikalarına yön vermeyi amaçlamaktadır. Zaman serisi analiz tekniklerinin kullanımı, tahminlerin güvenilirliğini artırarak karar vericilere değerli bilgiler sağlamaktadır. Bu nedenle, çalışmanın bulgularının ilgili ülkelerin sağlık yönetimi ve halk sağlığı stratejilerinde dikkate alınması gerekmektedir.