Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkiyat Mecmuası / Journal of Turkology, cilt.31, sa.1, ss.177-217, 2021 (Hakemli Dergi)
Bu çalışmada 13 ve 14. yüzyıllarda Türkistan’da (Orta Asya) bilim ve edebiyat dili
olan Harezm Türkçesine ait dil özelliklerini içinde barındıran ve 1313 tarihinde
İslâm tarafından yazılmış Mu’înü’l Mürîd adlı eserde isimden isim yapma ekleri
incelenmiştir. 407 dörtlükten oluşan ve dinî-tasavvufî öğretilerin yer aldığı eserde
isimden isim yapma ekleri fişleme yöntemiyle belirlenmiş ve tasnif edilerek
yorumlanmış, çalışma sonunda bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Harezm Türkçesi, İslam
dinine yönelen Türklerin yeni kavramları karşılamada ve dinî öğretileri insanlara en
sade şekliyle anlatmada büyük bir görev üstlenmiş ve bunu Türkçenin ifade gücüyle
ortaya koymuş bir dönemdir. Bu dönem, Oğuzların ve Kıpçakların tam manasıyla
dil ve coğrafya olarak keskin bir ayrıma gitmediği bir dönemi kapsaması, eklerin ve
kelimelerin belirlenerek günümüz kullanımlarına ve geçmiş şekillerine kaynaklık
etmesi bakımından yine büyük bir önem taşımaktadır. Eserdeki tüm isimden
isim yapma eklerinin kullanıldığı şekiller tespit edilerek çeşitli karşılaştırmalarda
bulunmak ve bu eklerin benzerliklerini/farklılıklarını ortaya koyarak Türkçenin hâlâ
tartışılmakta olan konularından yapım eklerine, eserde işlendiği şekliyle farklı bir
bakış açısı sunabilmek; Harezm Türkçesinde kullanılan eklerin bugünkü şekillerini
yapı ve işlev yönünden karşılaştırarak o dönem özellikleriyle çeşitli kıyaslamalarda
bulunmak ve Türkçenin ekler vasıtasıyla ortaya koyduğu anlatım tarzını ve işler
hâlini ortaya koymak hedeflenmiştir.
In this study, denominative suffixes are examined in the work called Mu'înü'l
Mürîd, which was written by Islam in 1313 and contains linguistic features
of Harezm Turkish, the language of science and literature in the Turkestan
(Middle East) in the 13th and 14th centuries. In this book, which consists of 407
quatrains and includes religious and mystical teachings, denominative suffixes
were determined by the method of filing. They were classified and interpreted,
and some results were obtained at the end of the study. Khwarezm Turkish is
a period that has undertaken a great task for Turks, who converted to Islam, in
finding words for new concepts and in explaining new religious teachings to the
people in the simplest way possible. Needless to say, this happened because of
the expressive power of Turkish. This period has had great importance in terms
of shedding light on the past and present forms by determining affixes and
words and covering a period in which there was no sharp distinction between
the Oghuzes and Kipchaks in terms of language and geography. In light of
these, this study is aimed at making various comparisons by identifying the shapes in which all noun affixes are used as functions, by showing the similarities and differences of these affixes, and
by presenting a different point of view on derivational affixes, which are still the subject of discussions of Turkish, as they
are covered in the work. Moreover, it is aimed at revealing the living and working state of Turkish by means of affixes and
making various comparisons between the characteristics of that period and the current forms of the affixes used in that
period in terms of structure and function.