Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sa.27, ss.234-259, 2021 (Hakemli Dergi)
Algı ve durum
değişikliğine neden olan halüsinojenik bileşikler içeren psikoaktif bitkilerin
binlerce yıldır yerli halklar tarafından ritüellerde kullanıldığı
bilinmektedir. Bu bağlamda psikoaktif bir içecek olan ayahuasca eski
zamanlardan beri Amazon ormanlarında yaşayan çok sayıda yerli kabilenin dinî,
tıbbî, sosyal ve sanatsal yaşamlarında önemli bir yere sahiptir. Ayahuascayı
insanın ruhsal dünyaya ilişkin algısını açmanın bir aracı olarak gören şamanlar
onu büyü, kehanet, hastalıkların teşhisi ve tedavisi, avcılık vs. gibi çok
çeşitli amaçlar için kullanmışlardır. Ayahuasca Amazon Ormanı’na özgü
Banisteriopsis caapi ve Psychotria viridis isimli iki bitkinin karıştırılıp
kaynatılmasıyla elde edilen bir özdür. Bu iki bitkinin aktif kimyasal
bileşenleri arasında harmin, harmalin, tetrahidroharmin ve dimetiltriptamin
(DMT) bulunur. Her iki bitki de tek başına alındığında gözle görülür bir etki
oluşturmamaktadır. Bununla birlikte iki bitki saatlerce birlikte demlendiğinde
bahsi geçen bileşiklerin etkileşimi sayesinde olağanüstü bir vizyoner duruma
neden olmaktadır. Ayahuascanın başlıca işlevi oluşturduğu bu vizyonlar
aracılığıyla diğer âlemlerle teması sağlamaktır. İçecek bu teması mümkün kılan
halüsinojenik vizyonları nedeniyle Amazon grupları arasında toplu törenlerde
manevî rehberlik, ruhlardan korunma, bilgi edinme ve ayrıca hastalıkları tedavi
etme aracı olarak kullanılmaktadır. Yerliler bu bitkinin tesiri altında oluşan
vizyonlar yoluyla önemli bilgilere erişerek kendilerine ve evrene dair
hakikatleri idrak ettiklerini belirtmektedir. Bunun yanı sıra ayahuasca
ritüelinin kabilenin manevî ve kültürel birikimini nesilden nesile aktaran
sosyal bir ağ vazifesi de yürüttüğü görülmektedir. Bütün bu unsurları ile
ayahuasca törenleri yüzyıllardır bu bölgedeki en önemli manevî ritüeli oluşturmaktadır.
Ancak yerliler için ayahuasca saygıyla ve doğru koşullar altında alınması
gereken çok güçlü bir içecektir, aksi takdirde gelişigüzel kullanımı
aydınlatıcı olmaktan çok tehlikeli ve çoğu zaman kafa karıştırıcı bir deneyime
dönüşebilir.
Kullanımı
muhtemelen yağmur ormanlarının sakinleri arasında ortaya çıkmasına rağmen,
ayahuascanın bugün Brezilya başta olmak üzere Güney Amerika’daki büyük şehir
merkezlerinin çoğunda ve ayrıca Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda, İspanya,
İtalya ve hatta Japonya’da kullanıldığı kaydedilmektedir. Günümüzde coğrafi ve
kültürel sınırlarının çok ötesine taşınmış olan ayahuasca hakkında Batı’da pek
çok eser kaleme alınmıştır ve konu çeşitli yönleriyle araştırılmaya devam
etmektedir. Ülkemizde ise Dinler Tarihi alanında Amazon yerlilerinin kutsal
kabul ettiği ayahuasca ile ilgili müstakil bir araştırma bulunmamaktadır. Bu
çalışma ile ayahuascanın özellikleri, ayahuasca ritüelinin nasıl icra edildiği,
ritüel sırasında meydana gelen vizyonlar, ritüelin Amazon havzasındaki yerliler
için anlam ve önemi gibi hususları ele alarak alanımızda konu ile ilgili
yapılacak olan araştırmalara katkı sağlamayı amaçlamaktayız.