Ayahuasca: Ruhların Sarmaşığı

Creative Commons License

Şahin N.

Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sa.27, ss.234-259, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Algı ve durum değişikliğine neden olan halüsinojenik bileşikler içeren psikoaktif bitkilerin binlerce yıldır yerli halklar tarafından ritüellerde kullanıldığı bilinmektedir. Bu bağlamda psikoaktif bir içecek olan ayahuasca eski zamanlardan beri Amazon ormanlarında yaşayan çok sayıda yerli kabilenin dinî, tıbbî, sosyal ve sanatsal yaşamlarında önemli bir yere sahiptir. Ayahuascayı insanın ruhsal dünyaya ilişkin algısını açmanın bir aracı olarak gören şamanlar onu büyü, kehanet, hastalıkların teşhisi ve tedavisi, avcılık vs. gibi çok çeşitli amaçlar için kullanmışlardır. Ayahuasca Amazon Ormanı’na özgü Banisteriopsis caapi ve Psychotria viridis isimli iki bitkinin karıştırılıp kaynatılmasıyla elde edilen bir özdür. Bu iki bitkinin aktif kimyasal bileşenleri arasında harmin, harmalin, tetrahidroharmin ve dimetiltriptamin (DMT) bulunur. Her iki bitki de tek başına alındığında gözle görülür bir etki oluşturmamaktadır. Bununla birlikte iki bitki saatlerce birlikte demlendiğinde bahsi geçen bileşiklerin etkileşimi sayesinde olağanüstü bir vizyoner duruma neden olmaktadır. Ayahuascanın başlıca işlevi oluşturduğu bu vizyonlar aracılığıyla diğer âlemlerle teması sağlamaktır. İçecek bu teması mümkün kılan halüsinojenik vizyonları nedeniyle Amazon grupları arasında toplu törenlerde manevî rehberlik, ruhlardan korunma, bilgi edinme ve ayrıca hastalıkları tedavi etme aracı olarak kullanılmaktadır. Yerliler bu bitkinin tesiri altında oluşan vizyonlar yoluyla önemli bilgilere erişerek kendilerine ve evrene dair hakikatleri idrak ettiklerini belirtmektedir. Bunun yanı sıra ayahuasca ritüelinin kabilenin manevî ve kültürel birikimini nesilden nesile aktaran sosyal bir ağ vazifesi de yürüttüğü görülmektedir. Bütün bu unsurları ile ayahuasca törenleri yüzyıllardır bu bölgedeki en önemli manevî ritüeli oluşturmaktadır. Ancak yerliler için ayahuasca saygıyla ve doğru koşullar altında alınması gereken çok güçlü bir içecektir, aksi takdirde gelişigüzel kullanımı aydınlatıcı olmaktan çok tehlikeli ve çoğu zaman kafa karıştırıcı bir deneyime dönüşebilir.

Kullanımı muhtemelen yağmur ormanlarının sakinleri arasında ortaya çıkmasına rağmen, ayahuascanın bugün Brezilya başta olmak üzere Güney Amerika’daki büyük şehir merkezlerinin çoğunda ve ayrıca Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda, İspanya, İtalya ve hatta Japonya’da kullanıldığı kaydedilmektedir. Günümüzde coğrafi ve kültürel sınırlarının çok ötesine taşınmış olan ayahuasca hakkında Batı’da pek çok eser kaleme alınmıştır ve konu çeşitli yönleriyle araştırılmaya devam etmektedir. Ülkemizde ise Dinler Tarihi alanında Amazon yerlilerinin kutsal kabul ettiği ayahuasca ile ilgili müstakil bir araştırma bulunmamaktadır. Bu çalışma ile ayahuascanın özellikleri, ayahuasca ritüelinin nasıl icra edildiği, ritüel sırasında meydana gelen vizyonlar, ritüelin Amazon havzasındaki yerliler için anlam ve önemi gibi hususları ele alarak alanımızda konu ile ilgili yapılacak olan araştırmalara katkı sağlamayı amaçlamaktayız.