Akademik Veri Yönetim Sistemi
Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD), cilt.2, sa.2, ss.912-987, 2019 (Hakemli Dergi)
Klasik Türk Edebiyatı’na, yaşanılan din ve kültür başta olmak üzere birçok muhtelif unsur kaynaklık eder. Tipler ve kişilikler, Klasik Türk Edebiyatı’nın önemli kaynakları arasında yer alır. Bu kaynakların müstakil eserler incelenerek ortaya çıkarılması gerekmektedir. Klasik Edebiyat’ta tipler ve kişilikler edebî bir metnin kurgulanmasındaki temel unsurlardır. Şair, eserinde yer verdiği tipler ve kişilikler sayesinde düşüncelerini ve hissiyatını somutlaştırma fırsatı bulur. Bu sebeple metni tam olarak anlayabilmek için tip ve kişiliklerin doğru tesbit edilmesi önemlidir. Tip, toplumun süregelen yaşantısı içinde kendini gösteren belirgin davranışları temsil eder. Divan Şiiri’nde belirgin davranışları temsil eden pek çok tip vardır. Bunlar, Âşık, Maşuk, Rakîb, Mecnun, Leylâ, Saki, Derviş gibi tahayyülî ve tasavvurî tipler ile ‘Andelîb, Bülbül, Gül, Şem’, Pervane, Zühre gibi temsilî tiplerdir. Kişilik, kişinin kendi görüş, düşünüş ve davranışlarıyla şekillenir. Kişilik, basmakalıp davranışlar yerine değişken davranışlar sergiler. Divan Şiiri’nde kişilikler, Dinî, Tarihî (Destani-Mitolojik), Edebî ve Sanatkâr, Mutasavvıf ve Bilgin şeklinde tasnif edilebilir. Ayrıca, bir milletin kendi değer yargılarını öğrenmesi kültürel ve sanatsal açıdan çok önemlidir. Toplumun davranış ve yapısını temsil eden tipler ve kişilikler de bu düşünceden hareketle ele alınmalıdır. Böylece hem edebi eserlerin anlaşılması kolaylaşmış olacak hem de toplumun değer yargıları daha iyi anlaşılacaktır. Tüfekçizade Sâlih Baba,1846-1906 yılları arasında Erzincan’da yaşamış, Nakşibendi Tarikatı’nın Halveti kolunun isim yapmış müridlerinden biridir. Salih Baba'nın bir Divân'ı vardır. Sâlih Baba Divanı’nın lakabı Rabıta-i Nakş-ı Hayâlî’dir. Bu divan, şeyhini çok seven ve ona çok bağlı olan bir müridin hocasına duyduğu saygıyı, sevgiyi, bağlılığı; güzel, yalın bir ifadeyle aktardığı, incelenmeye değer önemli bir eserdir. Salih Baba, şiirlerinde tasavvufu kullanmıştır. Şiirlerinin birçoğunda tasavvufî tip ve kişiliklere yer vermiş ve şiirlerini bu tip ve kişilikler üzerine kurmuştur. Bu çalışmada Sâlih Baba’nın, şiirlerinde tip ve kişilikleri nasıl işlediği ve bunlara yüklediği roller incelenecektir.